Ο Φάρος του Γυθείου

Ο Φάρος του Γυθείου
Του Γιάννη Σαΐτα, Αρχιτέκτονα – Πολεοδόμου Ε.Ο.Τ.
Πρώτος μεταξύ των τριών φάρων της Μάνης χτίστηκε στα 1873 ο φάρος στο λιμάνι του Γυθείου, στο μυχό του Λακωνικού κόλπου. Την εποχή εκείνη το Γύθειο γνώριζε σημαντική ακμή: από το 1860 έως το 1900 ο πληθυσμός αυξανόταν από 2.000 κατ. σε 5.000 κατ. η πόλη αποκτούσε ένα νέο ιπποδάμειο σχέδιο επέκτασης (1861) και τα τεχνικά έργα για τη διαμόρφωση των παραλιακών ζωνών (επιχώσεις, μολώσεις, προκυμαίες) κατασκευάζονταν με γοργούς ρυθμούς. Μεγάλη ώθηση στην υποδομή του λιμανιού έδωσε η σύσταση του Λιμενικού Ταμείου το 1865. Το Ταμείο μερίμνησε και για τον ναυτικό φωτισμό του λιμανιού, αρχικά με έναν φανό σταθερού φωτός (1859) και 13 χρόνια αργότερα (1873) με τον επιβλητικό μαρμάρινο φάρο που διασώζεται μέχρι σήμερα. Ο φάρος χτίστηκε σε υψόμετρο 4μ. στο ανατολικό άκρο της νησίδας Κρανάη, η οποία αργότερα (1898) ενώθηκε με κρηπίδωμα με την ξηρά, για την καλύτερη προστασία του λιμένος.
Το κτίριο διακρίνεται για τη συμμετρία των όψεων, την αρμονία των αναλογιών, την εξαιρετικής ποιότητας μαρμάρινη τοιχοποιία, τις οικοδομικές λεπτομέρειες και ιδίως για το λαμπρό, υψίκορμο, οκτάγωνο πύργο του. Ο πύργος έχει πέτρινο σώμα ύψους 20μ. και περιλαμβάνει τη σπειροειδή σκάλα ανόδου με 93 σφηνοειδείς μαρμάρινες βαθμίδες. Ως κεφαλή, στην κορυφή του πύργου επικαθόταν διώροφος μεταλλικός κλωβός με το φωτοστάσιο, ώστε το ύψος του φωτιστικού μηχανήματος με το «οπτικόν» να είναι στα 27 μ. από τη στάθμη της θάλασσας. Το άριστο περιστροφικό σύστημα Sautter Lemonnier, με ωρολογιακό μηχανισμό περιστροφής με αντίβαρο, είχε κατασκευαστεί στο Παρίσι (1871) και αγοράστηκε από το Λιμενικό Ταμείο έναντι 30.000 γαλ. φράγκων. Εξέπεμπε «φως λευκό σταθερό (55') εναλλάσσον προς αναλαμπή (5") εξ υπαμοιβής λευκή και σταθερά, γεωγραφικής ακτινοβολίας 15 ν. μιλίων».
Ο φάρος διασώθηκε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όμως η λιθοδομή της ανατολικής όψης του οικήματος διαταράχθηκε από μια έκρηξη κατά τη διάρκεια της κατασκευής, στον περίβολό του, οχυρωματικών έργων από τους Ιταλούς. Μετά τη λήξη των πολεμικών επιχειρήσεων, τον Απρίλιο του 1949, η Διεύθυνση Φάρων μετέτρεψε το φάρο του Γυθείου από επιτηρούμενο σε ανεπιτήρητο (ασετυλίνης) με αυτόματο πυρσό αναλαμπών («οπτικόν» Chance 800 m/m, αγγλικής κατασκευής). Από τότε το εστιακό ύψος περιορίστηκε από 27 σε 25 μέτρα και η εμβέλεια από 15 σε 9 ν. μίλια. «Εντόνους διαμαρτυρίας αφήκε εν χρονογράφημα της εν Γυθείω εκδιδομένης εφημερίδος «Η Λακωνία», αλλά τα ώτα εκώφευον και κακότεχνον τι κατασκεύασμα εκάλυψε τον λαμπρόν μας «αλλ' ακέφαλον» πλέον Φάρον», αναφέρει σε αίτημά του για επιστροφή του μηχανήματος του φάρου ο δήμαρχος Γυθείου. στα 1958. Στα 1976 το «οπτικόν» του Γυθείου διατέθηκε από το αρχηγείο ναυτικού στο Ναυτικό Όμιλο Πειραιώς, ώστε μέχρι σήμερα κοσμεί τον λιμένα του ομίλου. Ωστόσο, και στη δεκαετία του 1980 οι κάτοικοι και οι πολιτιστικοί σύλλογοι του Γυθείου επανέλαβαν το αίτημά τους για επαναλειτουργία του παλαιού τύπου περιστροφικού φάρου με ηλεκτρικό πλέον κινητήρα.
Από το 1989 προγραμματίστηκε η συστηματική αποκατάσταση του μαρμάρινου φάρου της νησίδας Κρανάη, ώστε αφενός να διασωθεί το εξαιρετικό μνημειακό κτίριο, που δεσπόζει ως βασικό τοπόσημο του Γυθείου, αφετέρου να λειτουργήσει ως παράρτημα του κύριου ιστορικού κτιρίου της νησίδας, δηλαδή του πύργου Τζανετάκη. Ο ιστορικός αυτός πύργος, που χτίστηκε το 1829 και βρίσκεται στο μέσον της νησίδας, έχει περιέλθει από το 1978 στον ΕΟΤ και έχει διαμορφωθεί (1980 - 1989) ως Ιστορικό - Εθνολογικό Μουσείο της Μάνης. Από το 1993 στεγάζει την έκθεση «Περιηγητές στη Μανή, 15ος - 19ος αι.», την οποία έχει διοργανώσει το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
Το 1989 το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού (Γ.Ε.Ν.) διέθεσε στον ΕΟΤ τη χρήση και τη διαχείριση του φάρου της Κρανάης και της περιοχής ασφαλείας του (24 στρεμ. περίπου) για να συμβάλει στη γενικότερη προσπάθεια αναβάθμισης της νησίδας. Δόθηκε η άδεια να διαμορφωθεί το Ναυτικό Μουσείο της Μόνης στο ισόγειο του φόρου και να δημιουργηθούν χώροι αναψυχής στον περιβάλλοντα χώρο και στο παρακείμενο κτίριο συνοδείας. Ο πύργος του φάρου προβλέφθηκε να παραμείνει στη χρήση του Γ.Ε.Ν.
Όταν συμπληρωθούν οι οικοδομικές εργασίες θα ακολουθήσει η εκθεσιακή - μουσειακή διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων, που θα είναι επισκέψιμοι από το κοινό. Στο προαύλιο του φάρου προβλέπεται να εκτεθεί ο παλαιός «κλωβός» με το αρχικό αυθεντικό οπτικό και φωτιστικό μηχάνημα του 1873.
Με την αποκατάσταση του φάρου και την απόδοση του στη νέα χρήση θα ξανακερδηθεί ένα μέρος από την παλιά του αίγλη και θα συμμετάσχει και πάλι στη σημερινή ζωή της πόλης.