Oι άγρυπνοι φύλακες των θαλάσσιων δρόμων

Oι άγρυπνοι φύλακες των θαλάσσιων δρόμων [1]

Τον ρόλο των φάρων στη ναυσιπλοΐα, τα προβλήματα που παρουσιάζουν σήμερα και την πιθανή αξιοποίησή τους ως μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς στο μέλλον εξετάζει η έκθεση «Πέτρινοι φάροι: από το χθες στο σήμερα», που εγκαινιάστηκε χθες στην Αποθήκη Γ της πρώτης προβλήτας του ΟΛΘ και θα λειτουργεί καθημερινά μέχρι τις 26 Οκτωβρίου από τις 9 το πρωί ως τις 9 το βράδυ.
Επιμέλεια Ελένη Ανδρικοπούλου
Από την εποχή των μυθικών περιπλανήσεων του Οδυσσέα, η θάλασσα υπήρξε ο κατ’ εξοχήν χώρος του διαμετακομιστικού εμπορίου και εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να κρατά τα σκήπτρα στον τομέα αυτό, καθώς οι διεθνείς μεταφορές προϊόντων ακολουθούν θαλάσσιους δρόμους σε ποσοστό που ξεπερνά το 80%. Στους δρόμους αυτούς οι άνθρωποι προσπαθούσαν να προσανατολιστούν αρχικά παρατηρώντας τα αστέρια και τη διεύθυνση των ανέμων καθώς και παράκτια σημεία αναφοράς, κάτι που τους οδήγησε πρώτα στο άναμμα φωτιάς στα επικίνδυνα ακρωτήρια και κατόπιν στην κατασκευή των πρώτων φάρων του κόσμου, που εμφανίστηκαν στη Μεσόγειο. Μεταξύ τους και ο πασίγνωστος Φάρος της Αλεξάνδρειας -ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου- που χτίστηκε στη νησίδα Φάρος από τον Σώστρατο τον Κνίδιο και θεωρείται το κτίσμα που καθιέρωσε τον αρχιτεκτονικό τύπο όλων των μεταγενέστερων φάρων, ενώ το όνομα του νησιού έγινε συνώνυμο μ’ αυτό το είδος κατασκευής.
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ «Οι φάροι πάνε να κλείσουν. Είναι ένα γεγονός που το βλέπουμε να συμβαίνει σιγά σιγά στην Ελλάδα. Δεν θα μπορούσε να γίνει μια κίνηση από πλευράς ανθρώπων που έχουν θέση και περνάει η γνώμη τους; Θα μπορέσουν οι φάροι να συντηρηθούν και να μείνουν στολίδια μέσα στο Αιγαίο; Να μείνουν και να έχουν ζωή, όχι κλειδωμένοι με αράχνες μέσα... Τι θα απογίνουν οι φάροι μας;». Στην απορία αυτή του Φ. Ποντίκη, όπως διατυπώθηκε σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2003 στο περιοδικό «Εφοπλιστής», η απάντηση μπορεί να βρεθεί ίσως στα πρώτα συμπεράσματα του τετραετούς (2003-2007) ευρωπαϊκού προγράμματος «ΕC-PHAROS - Μια ολιστική στρατηγική για τη διατήρηση, την ανάπλαση και την ένταξη στη ζωή των σύγχρονων κοινωνιών των παλαιών πέτρινων φάρων της Ευρώπης», που συντόνισε το Εργαστήριο Δομικών Υλικών του ΑΠΘ. Στο πρόγραμμα αυτό, εκτός από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, συμμετείχαν τρεις ακόμη εταίροι από τη Νορβηγία, τη Βρετανία και την Κύπρο, που ο καθένας ανέλαβε τη μελέτη, την αποκατάσταση και την ανάδειξη ενός πέτρινου φάρου. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος αναπτύχθηκε μια ολιστική μεθοδολογία για τη μελέτη συγκεκριμένων φάρων -η οποία όμως είναι δυνατόν να εφαρμοστεί σε οποιονδήποτε πέτρινο φάρο του ευρωπαϊκού ή του ελλαδικού χώρου- με στόχο την αντιμετώπιση του φάρου ως μνημείου της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς καθώς και ως χωρόσημου ιστορικής, αρχιτεκτονικής, κατασκευαστικής, λειτουργικής, τεχνολογικής και πολιτισμικής αξίας. Η ομάδα του Εργαστηρίου Δομικών Υλικών του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ, υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Ιωάννας Παπαγιάννη, ανέλαβε -με την υποστήριξη της Υπηρεσίας Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, της 4ης Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ και του δήμου Νέας Μηχανιώνας- τη μελέτη του φάρου του Μεγάλου Εμβόλου στο Αγγελοχώρι, η οποία περιλαμβάνει την τεκμηρίωση, τις εργαστηριακές και επιτόπιες μετρήσεις, προτάσεις υλικών και μεθόδων επέμβασης καθώς και προτάσεις για την ανάδειξη τόσο του φάρου όσο και του ευρύτερου χώρου του.
Η ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Η οργάνωση μιας έκθεσης με αντικείμενο τους φάρους του ελλαδικού και ευρωπαϊκού χώρου αποτέλεσε την καταληκτική δραστηριότητα του προγράμματος. Μέσα από ποικίλα εκθέματα και παράλληλες δραστηριότητες, οι διοργανωτές της επιδιώκουν να πληροφορήσουν τους επισκέπτες για την αξία των φάρων αλλά και για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα. Εκτός από την παρουσίαση ιστορικών φανών από πέτρινους φάρους του ελλαδικού χώρου οι οποίοι φυλάσσονται σήμερα στην Υπηρεσία Φάρων, οι επισκέπτες θα πληροφορούνται για την ιστορία του φάρου -από την ανοιχτή φωτιά και τον πυρσό που λειτουργούσε ως βοήθημα των ναυτικών στους ιστορικούς θαλάσσιους δρόμους της Ευρώπης- καθώς και για την τεχνολογική και τυπολογική εξέλιξή του μέσα στους αιώνες και τη μετατροπή του σε κύριο οδηγό της ναυσιπλοΐας, από τον 17ο αιώνα και μετά, έως και τη θέση του στη σύγχρονη κοινωνία, της οποίας η τεχνολογική ανάπτυξη έχει απαξιώσει τη λειτουργική του αξία. Η έκθεση αποτελείται από οκτώ θεματικές ενότητες, η πρώτη από τις οποίες προσεγγίζει τον φάρο μέσω της μυθολογικής και ιστορικής του διάστασης και περιλαμβάνει επίσης παραδείγματα από γνωστούς ιστορικούς φάρους. Η χωροθέτηση των φάρων, οι χάρτες ναυσιπλοΐας και οι φαροδείκτες παρουσιάζονται στην ενότητα που αφορά στο «φαρικό δίκτυο», ενώ η τυπολογία τους αποτελεί το αντικείμενο μιας άλλης ενότητας που εξετάζει τα αρχιτεκτονικά, μορφολογικά και κατασκευαστικά στοιχεία τους. Η τεχνολογική εξέλιξη των φάρων αφορά μια ενότητα που περιλαμβάνει τις εναλλαγές των ενεργειακών πηγών τους -φωτιά, κεριά, λαμπτήρες λαδιού, ηλεκτρισμός, φωτοβολταϊκά τόξα- ενώ μία ακόμη ενότητα αφορά στον ρόλο των φάρων στα οχυρωματικά έργα των λιμανιών. Δύο ενότητες αφορούν τη σχέση των ανθρώπων με τους φάρους -με μαρτυρίες φαροφυλάκων η πρώτη και με αναφορές στην παρουσία του φάρου στην τέχνη η δεύτερη- ενώ, τέλος, παρουσιάζονται και οι μελέτες των τεσσάρων εταίρων που στοχεύουν στην ένταξη των φάρων στη σύγχρονη κοινωνία.

[1] http://www.makthes.gr/index.php?name=News&file=article&sid=7485