ΦΑΡΟΣ ΠΑΠΑΣ ΙΚΑΡΙΑ www.faroi.com

ΦΑΡΟΣ ΨΑΡΟΜΥΤΑΣ

Τρίτη 7 Απριλίου 2009

ΕΛΛΑΔΑ Καταρρέουν οι λιθόκτιστοι φάροι

ΕΛΛΑΔΑ Καταρρέουν οι λιθόκτιστοι φάροι


Εκατόν δέκα λιθόκτιστοι φάροι έχουν απομείνει στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων βρίσκεται σε κακή κατάσταση, λόγω της εγκατάλειψης।
της Μαρίας Νικολάου
Σύμφωνα με έρευνα των αρχιτεκτόνων μηχανικών, Γιάννη Ζουρίδη και Θ. Γεωργιάδη, η ιστορία των φάρων στην Ελλάδα ταυτίζεται με την ιστορία της ναυσιπλοΐας, δείγματα ύπαρξης της οποίας εμφανίζονται σε παράκτιους οικισμούς από τη νεολιθική κιόλας περίοδο. Οι φάροι συνέχιζαν να εξελίσσονται παράλληλα με την ναυσιπλοΐα και στους αρχαίους χρόνους, με σημεία αναφοράς κάποιες μνημειακές υές σε εισόδους σημαντικών λιμένων (Ρόδος, Αλεξάνδρεια, κλπ). Έκτοτε και για πολλά χρόνια, η φαροδομία συνδέθηκε με την οχυρωματική αρχιτεκτονική, καθώς οι περισσότεροι φάροι βρίσκονταν φιλοξενούνταν στην κορυφή κάποιου οχυρωμένου λιμανιού ή παράκτιας φρυκτωρίας.
"Οι φάροι άρχισαν να αυτονομούνται ως κατασκευές στα μέσα του 18ου αιώνα, όταν έληξαν οι πολεμικές συγκρούσεις και οι εδαφικές διεκδικήσεις στον ευρύτερο χώρο, οπότε και αναπτύχθηκε συστηματική εμπορική ναυσιπλοΐα", δηλώνει ο κ. Ζουρίδης και εξηγεί ότι στην Ελλάδα η συστηματική ανέγερση αυτόνομων φάρων ξεκίνησε στο χώρο του Ιονίου στις αρχές του 19ου αιώνα υπό τη μέριμνα του αγγλικού στέμματος. Η φαροδομία εντάθηκε την πενταετία 1860-1865 λόγω του νεοσύστατου συμβολαίου της Γαλλικής Εταιρείας Οθωμανικών Φάρων με την Οθωμανική Αυτοκρατορία (1860) και κορυφώθηκε την εικοσαετία 1880-1900 με την καθιέρωση νέων πελαγοδρομιών που προέκυψαν από τη διάνοιξη του Σουέζ. Η κατασκευή λιθόκτιστων φάρων διήρκεσε ως και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Σήμερα, σώζεται από την περίοδο αυτή (1822-1923) ένα πολύ αξιόλογο αρχιτεκτονικά κτιριακό απόθεμα, περίπου 110 κατασκευές, η πλειοψηφία των οποίων βρίσκονται δυστυχώς σε κακή κατάσταση.
Πώς κατασκευάστηκαν Το κτίριο του φάρου αποτελείται από δύο κύρια μέρη, τον πύργο, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται ο μηχανισμός φωτοβολίας και τον οικίσκο (για επανδρωμένους φάρους) που στεγάζει τον φαροφύλακα. "Οι φάροι μπορούν να κατηγοριοποιηθούν τυπολογικά σε τρεις βασικούς τύπους ανάλογα με το σχήμα διατομής του πύργου τους: Τετραγωνικοί, κυκλικοί και πολυγωνικοί. Έντεκα από τους 108 καταγεγραμμένους λιθόκτιστους φάρους ανήκουν στον πολυγωνικό τύπο, 39 στον τετραγωνικό και 59 στον κυκλικό, που είναι και ο επικρατέστερος". Ο δε οικίσκος έχει συνήθως παραλληλόγραμμο σχήμα, ενώ υπάρχουν και κατόψεις σχήματος "Γ", "Τ", "Π" ή περίκεντρες. Αναπτύσσονται στην πλειοψηφία τους σε μία στάθμη, χωρίς να λείπουν περιπτώσεις διώροφων κτιρίων, φάρων με υπόγειους χώρους, ή πύργων με κατακόρυφη ανάπτυξη χώρων. Το μοντέλο "Πύργος-οικίσκος" είχε εμφανιστεί στο παρελθόν σε οχυρωματικές κατασκευές μικρής κλίμακας (οχυρές κατοικίες, φορτρέσες κτλ.) τόσο στον ελληνικό όσο και στον ευρύτερο χώρο, ενώ η εφαρμογή του στη φαροδομία ήταν αποτέλεσμα της προσαρμογής του μοντέλου αυτού στα σύγχρονα δεδομένα. Όσον αφορά στην εξέλιξη των κατόψεων στο διάστημα που εξελίσσεται η οργανωμένη κατασκευή λιθόκτιστων φάρων (1822-1926), παρατηρούνται τα εξής: Οι πρώιμοι φάροι αγγλικής κατασκευής στο Ιόνιο έχουν σχετικά μικρές σε μέγεθος κατόψεις, με δυνατότητα φιλοξενίας ενός ή δύο φαροφυλάκων ανά κτίριο. Ομοίως και οι πρώιμοι φάροι, οι οποίοι κατασκευάστηκαν τους καποδιστριακούς χρόνους στο νεοσύστατο κράτος. Αντιθέτως οι φάροι που ανεγέρθησαν επί βασιλείας Όθωνα χαρακτηρίζονται από το μεγάλο μέγεθος της κάτοψης και την επιμέλεια της κατασκευής. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός ότι στην περίοδο αυτή οι φάροι αντιμετωπίζονται ως δημόσια διοικητικά κτίρια, οπότε και σχεδιάζονται με σκοπό να στεγάσουν κάποια δημόσια υπηρεσία όπως π.χ. τελωνείο, λειτουργία που προϋποθέτει την υποδοχή κοινού, οπότε και εμφανίζονται στις κατόψεις για πρώτη φορά χώροι αναμονής. Γάλλοι μηχανικοί αναλαμβάνουν την κατασκευή φάρων... Από το 1860 και έπειτα την κατασκευή φάρων στο χώρο του Αιγαίου αναλαμβάνουν γάλλοι μηχανικοί. Στους φάρους αυτούς οι κατόψεις είναι αρκετά μικρότερες από αυτούς που ανεγέρθησαν στα χρόνια του Όθωνα με δυνατότητα φιλοξενίας τεσσάρων ή και περισσοτέρων φαροφυλάκων. Για πρώτη φορά επιχειρείται σε επίπεδο κάτοψης η αλλοίωση του κλασικού παραλληλογράμμου, ενώ εμφανίζονται και οι πρώτες περιπτώσεις σύνδεσης πύργου-οικίσκου σε κάποια γωνία. Με την πάροδο των χρόνων και την εμπειρία των κατασκευαστών σε θέματα αντισεισμικού σχεδιασμού, ο πύργος αλλάζει και πάλι θέση σε σχέση με τον οικίσκο. Ανεξαρτητοποιείται δομικά από τον οικίσκο, διατηρώντας επαφή με αυτόν μόνο με έναν βραχύ διάδρομο, ή κατασκευάζεται στο κέντρο της κάτοψης. Μία ακόμη τυπολογική ιδιαιτερότητα που παρατηρείται στους όψιμους γαλλικούς φάρους του Αιγαίου είναι η συγκέντρωση των βοηθητικών χώρων σε εσωτερική περιτοιχισμένη αυλή που εντάσσεται στο σύνολο της κατασκευής.
Οι έλληνες κατασκευαστές... Οι έλληνες κατασκευαστές, απόφοιτοι πανεπιστημίων του εξωτερικού -κυρίως της Γαλλίας και της Γερμανίας- αρχίζουν να αναλαμβάνουν την ανέγερση φάρων για λογαριασμό της νεοσύστατης αρμόδιας υπηρεσίας. Οι φάροι αυτοί χαρακτηρίζονται από την υπερβολική χρήση εκλεκτικιστικών στοιχείων, τη συμμετρία και τη γεωμετρικότητα του όγκου, στοιχεία που μας παραπέμπουν σε όψιμα νεοκλασικά-αστικά μορφολογικά πρότυπα. Οι όψιμοι ελληνικοί φάροι και οι ύστεροι γαλλικοί, που προαναφέρθηκαν, κατασκευάστηκαν την εικοσαετία 1880-1900, κατά την οποία παρατηρήθηκε η εντονότερη φαροδομία. Την εικοσαετία αυτήν και για τις δύο συγκεκριμένες ομάδες φάρων παρατηρήθηκε "τυποποίηση" στην κατασκευή τους. Συγκεκριμένα, υπάρχουν φάροι που ανεγέρθησαν με μικρή σχετικά χρονολογική διαφορά, οι οποίοι παρουσιάζουν σημαντικές τυπολογικές και μορφολογικές ομοιότητες και χαρακτηρίζονται ως δίδυμοι φάροι. Το γεγονός αυτό ενισχύει την υπόθεση ότι πολλοί από αυτούς κατασκευάστηκαν με κοινά σχέδια. "Αξιοσημείωτο στοιχείο για όλες τις προαναφερθείσες μορφολογικές κατηγορίες φάρων είναι η περιορισμένη χρήση κεραμοσκεπών, οι οποίες ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένες τόσο στην παραδοσιακή όσο και στην αστική αρχιτεκτονική. Αντ' αυτού, παρατηρείται η ευρεία κατασκευή δωμάτων, γεγονός που προφανώς σχετίζεται με την ανάγκη συλλογής ύδατος. Η απουσία νερού άλλωστε ήταν το χαρακτηριστικότερο στοιχείο τόσο κατά την κατασκευή όσο και την λειτουργία του φάρου", εξηγεί ο κ. Ζουρίδης. Όπως σημειώνουν οι ερευνητές, οι πρώτοι φάροι που κατασκευάστηκαν τόσο από τους Άγγλους στο Ιόνιο όσο και από τους Έλληνες στην επικράτεια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους πλησίαζαν κατά πολύ κατασκευαστικές μεθόδους και μορφολογικά μοντέλα από αρχιτεκτονικές του παρελθόντος. Νέα τυπολογικά-μορφολογικά μοντέλα αλλά και κατασκευαστικές μέθοδοι εισήχθησαν και εξελίχθηκαν από τους γάλλους κατασκευαστές μετά το 1860. Η ακμή της φαροδομίας στην Ελλάδα παρατηρείται την εικοσαετία 1880-1900, κατά την οποία κατασκευάστηκε το μεγαλύτερο ποσοστό των λιθόκτιστων φάρων. Έκτοτε, η εξέλιξη της οικοδομικής επιστήμης και η εμφάνιση νέων υλικών οδήγησε στη σταδιακή μείωση κατασκευής λιθόκτιστων φάρων, ο τελευταίος των οποίων κτίστηκε το 1926 στην Απολυτάρα των Αντικυθήρων. "Σήμερα το κτιριακό αυτό απόθεμα αριθμεί 110 περίπου αξιόλογες κατασκευές, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων βρίσκεται σε κακή κατάσταση λόγω της εγκατάλειψης", δηλώνουν οι μελετητές κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για μια ιστορία που σβήνει...

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου